Klauzule abuzywne w kredytach frankowych: czym są niedozwolone postanowienia i dlaczego ich obecność w umowie pozwala unieważnić kredyt CHF?

„Klauzule abuzywne” lub „niedozwolone postanowienia umowne” to jedno z najważniejszych pojęć w kontekście unieważniania kredytów frankowych. Właśnie istnienie takich zapisów w umowie może otworzyć Ci drogę do pozwania banku i uwolnienia się od kredytu. Jednak, żeby tak się stało, musisz dokładnie przeanalizować warunki umowy, a potem wykazać przed sądem abuzywność klauzul.

Czym są klauzule abuzywne?

Klauzule niedozwolone to takie postanowienia umowy, które:

• dotyczą konsumenta;
• nie były uzgadniane z nim indywidualnie;
• kształtują jego prawa i obowiązki w sposób, który rażąco narusza jego interesy lub jest sprzeczny z dobrymi obyczajami.

W przypadku kredytów we frankach szwajcarskich 2 pierwsze warunki spełniasz, o ile kredyt został zaciągnięty na cele niezwiązane z prowadzoną przez Ciebie działalnością gospodarczą (wtedy korzystasz ze statusu konsumenta), a przy tym bank nie dał Ci rzeczywistego wpływu na kształt umowy (np. skorzystał z gotowego wzorca).

Wtedy pozostaje jeszcze ostatni element. Musisz ustalić, czy zapisy w umowie rzeczywiście kształtują Twoje prawa i obowiązki w sposób, który można zakwalifikować jako „rażąco naruszający Twoje interesy” lub „sprzeczny z dobrymi obyczajami”.

Czym skutkuje zamieszczenie w umowie postanowień naruszających prawa konsumenta?

Klauzule abuzywne nie są związane tylko z umowami kredytów frankowych. Mogą pojawić się także w innych umowach zawieranych między przedsiębiorcą a konsumentem – np. w umowie ubezpieczenia albo umowie o świadczenie usług.

Stosowanie tego rodzaju zapisów przez profesjonalnego przedsiębiorcę wobec konsumenta traktowane jest jako wykorzystywanie silniejszej pozycji. Dlatego wprowadzono pewne zabezpieczenie na gruncie prawnym. W każdym z tych przypadków zastosowanie znajduje przepis z Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym tego rodzaju postanowienia uznaje się za nieważne. 

To trochę tak, jakby przepis automatycznie zakładał, że niedozwolone zapisy zostaną „wymazane” z Twojej umowy. Dalej będzie więc obowiązywać, ale całkowicie pominiesz klauzule abuzywne, które się w niej znalazły. To z kolei może dużo zmienić w kontekście brzmienia takiej umowy.

Dlaczego zamieszczenie klauzul abuzywnych w kredytach frankowych daje konsumentowi prawo unieważnienia umowy?

Wspomniany przepis dotyczący stosowania klauzul abuzywnych wyraźnie stanowi, że umowa nadal obowiązuje, ale z pominięciem niedozwolonych zapisów. Od razu nasuwa się więc pytanie, jak to możliwe, że tak wielu frankowiczów stwierdziło przed sądem nieważność całej umowy kredytowej.

Być może wiesz, że droga do unieważniania kredytów została otwarta frankowiczom dopiero po wydaniu głośnego wyroku TSUE w sprawie państwa Dziubak. W 2019 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdził, że jeśli wyeliminowanie z umowy klauzul niedozwolonych znacząco zmienia istotę całego kontraktu, to można domagać się stwierdzenia, że od początku była ona nieważna (unieważnienia umowy).

W kredytach frankowych niedozwolone postanowienia w większości przypadków są tymi, które wiążą Twój kredyt z kursem CHF. To więc wszelkiego rodzaju klauzule przeliczeniowe, dające bankowi możliwość uzależniania kosztów kredytu od swojego wewnętrznego kursu itd. Oznacza to, że usunięcie tych niedozwolonych postanowień z Twojej umowy frankowej w praktyce mogłoby prowadzić do sytuacji, w której w ogóle przestaje być ona umową frankową. A skoro Twoim celem było zawarcie umowy kredytu CHF, to umowa w tym momencie całkowicie zmienia swój charakter. I właśnie z tego powodu klauzule abuzywne w kredytach frankowych stanowią podstawę, by taką umowę unieważnić w całości.

Przykłady klauzul abuzywnych w umowach kredytowych CHF z bankiem

Większość klauzul abuzywnych w umowach frankowych to klauzule indeksacyjne – takie, dzięki którym banki mogą jednostronnie ustalać kursy wymiany walut. Biorąc pod uwagę fakt, że od tych kursów zależą zarobki banku, zdecydowanie jest to postanowienie rażąco naruszające Twoje prawa i obowiązki.

Druga kwestia to podwójne klauzule waloryzacyjne. Przy przeliczaniu spłaconych kwot i pozostałego długu, banki często stosowały dwa różne kursy (zakupu i sprzedaży), bogacąc się na różnicy między nimi, czyli na tzw. spreadach.

W przypadku niektórych umów frankowicz nie był też w stanie ustalić na etapie zawierania umowy, jakie będą koszty kredytu i warunki spłaty – właśnie z uwagi na zmienne kursy i to zupełnie niezależne od średniego kursu NBP, a ustalane indywidualnie przez banki.

Większość takich postanowień w swoim brzmieniu zakłada więc np. że raty spłacane są po uprzednim przeliczeniu według kursu z tabeli kursowej banku (według kursu kupna lub sprzedaży – w zależności od tego, czy był to kredyt indeksowany, czy kredyt denominowany).

Jak możesz sprawdzić, czy Twoja umowa frankowa zawiera klauzule abuzywne?

Zanim wdasz się w jakikolwiek spór z bankiem, musisz dokładnie przeanalizować swoją umowę kredytu frankowego. To właśnie tam będą znajdować się ewentualne klauzule niedozwolone. Jest to bardzo ważne z 2 powodów:

• Znaczna większość umów o kredyt CHF zawiera niedozwolone postanowienia. Co nie oznacza, że dotyczy to 100% kredytów;
• Zgodnie z przepisami, to Ty jako osoba unieważniająca kredyt, musisz udowodnić, że takie klauzule niedozwolone znajdują się w umowie – wskazać konkretne zapisy i uzasadnić, dlaczego spełniają warunki uznania ich za klauzule abuzywne. W przeciwnym razie Twoja umowa wciąż będzie obowiązywać.

Klauzule abuzywne a UOKiK

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów prowadzi rejestr klauzul niedozwolonych. Możesz tam znaleźć rozstrzygnięcia w sprawach, które zakończyły się wydaniem wyroku przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Rejestr klauzul niedozwolonych UOKiK odnosi się jednak do wszystkich rodzajów umów zawierających klauzule abuzywne. Możesz mieć więc trudności ze znalezieniem na własną rękę wyroków dotyczących konkretnie spraw frankowych i to analogicznych do Twojej.

Klauzule abuzywne a mapa Rzecznika Finansowego

Znacznie prościej sprawa wygląda w przypadku mapy klauzul niedozwolonych Rzecznika Finansowego. Jest to zbiór zapisów dotyczących już ściśle umów kredytów walutowych zawieranych między konsumentami i bankami. Spis jest obszerny, aktualizowany, a do tego znajdują się w nim także informacje wskazujące, co możesz zrobić, jeśli Twoja umowa zawiera analogiczny zapis uznany za abuzywny.

Klauzule abuzywne a orzecznictwo polskich sądów – co zmieniło się po wyroku TSUE z 21 września 2023 roku? 

21 września 2023 r. TSUE wydał kolejny ważny wyrok dotyczący spraw frankowych w sprawie C-139/22 przeciwko mBank S.A. Uznał, że sąd nie musi ponownie sprawdzać, czy dana klauzula jest niedozwolona, jeśli została już umieszczona w rejestrze. A to sprawia, że teraz jeszcze łatwiej możesz przeprowadzić postępowanie dotyczące unieważnienia umowy frankowej.

Co zrobić, jeśli Twoja umowa kredytu frankowego zawiera klauzule abuzywne?

Najbezpieczniejszym rozwiązaniem będzie wizyta w kancelarii adwokackiej specjalizującej się w sprawach frankowych. Bez wiedzy prawniczej możesz przeoczyć niedozwolone klauzule lub uznać za abuzywne takie zapisy, które wcale nie naruszają Twoich praw. Poza tym znalezienie takich postanowień w umowie to dopiero pierwszy krok. Żeby unieważnić umowę, musisz złożyć pozew. A do jego przygotowania prawdopodobnie będzie Ci potrzebna pomoc doświadczonego prawnika od spraw frankowych.

Kolejna kwestia to przeanalizowanie ryzyka, ustalenie Twoich oczekiwań i dopasowanie do nich rozwiązania. Nie każdy chce decydować się na postępowanie w sądzie. Niektórzy frankowicze wybierają mniejsze korzyści finansowe, ale i szybsze zakończenie sprawy dzięki zawarciu ugody frankowej. Pamiętaj jednak, żeby uważnie przemyśleć tę decyzję, bo nie ma od niej odwrotu. Najlepiej i w tej kwestii skonsultuj się z kancelarią frankową.

Jeśli zdecydujesz, że w Twoim przypadku opłaca się unieważnić kredyt we frankach, musisz przygotować dokumenty związane z umową kredytu we frankach i pozew, który uruchomi całe postępowanie.

Teoretycznie możesz to zrobić samodzielnie. W praktyce jednak po drugiej stronie będziesz mieć bank reprezentowany przez doświadczonych prawników. Działanie w pojedynkę znacznie zwiększa więc ryzyko przegranej. Pamiętaj, że sąd nie będzie mógł wydać wyroku na Twoją korzyść, jeśli nie przedstawisz dostatecznych dowodów. Nawet jeśli racja jest po Twojej stronie. Właśnie dlatego w tego rodzaju sprawach pomoc adwokata może być tak ważna.