Alimenty na dziecko 2024: jak je uzyskać, czy mogą ulec zmianie i jak ustala się ich wysokość?

Alimenty na dziecko to jeden z tych tematów z zakresu prawa rodzinnego, które budzą największe zainteresowanie, ale jednocześnie także wiele pytań i wątpliwości. Nie każdy rodzic zdaje sobie sprawę, że zakres świadczeń alimentacyjnych zdecydowanie wykracza poza dostarczanie małoletniemu środków utrzymania. Niektórzy też błędnie sądzą, że celowo obniżając swój standard życia, zdołają uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka. Jak więc wygląda to w praktyce? Czy na pełnoletnie dziecko również trzeba płacić alimenty? Jak ustala się ich wysokość i czy raz określona kwota obowiązuje już na zawsze? 

Czym są alimenty i kto ma obowiązek alimentacyjny?

Alimenty to regularne i obowiązkowe świadczenia na rzecz najbliższych członków rodziny – przede wszystkim dzieci, rodziców czy dziadków. W niektórych przypadkach może otrzymywać je także były małżonek.

Choć sformułowanie „obowiązek alimentacyjny” kojarzy się przede wszystkim ze wsparciem finansowym, to może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego dziecka. A mówiąc prościej: wyrazem realizacji obowiązku alimentacyjnego będzie nie tylko utrzymywanie dziecka, ale też m.in. opieka nad małoletnim czy dbanie o jego wychowanie.

Warto też dodać, że choć najczęściej o alimentach mówi się w kontekście relacji rodzic-dziecko – i na tej kwestii skupimy się w tym artykule – to zdecydowanie nie jest to jedyna kategoria osób, na których ciąży obowiązek alimentacyjny.

Kiedy przysługują alimenty na dziecko? Jak długo rodzic musi ponosić koszty utrzymania dziecka?

Artykuł 133 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wyraźnie stanowi, że rodzice mają obowiązek alimentacyjny, dopóki dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie.

Istnieje pewien wyjątek od tej zasady, choć w praktyce występuje naprawdę rzadko. Zdarza się bowiem, że dziecko ma swój majątek – np. otrzyma pokaźny spadek lub darowiznę albo podejmie pracę jako małoletni. Jeśli dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania, to rodzice będą mogli uchylić się od obowiązku alimentacyjnego.

Dodajmy jeszcze, że obowiązek alimentacyjny nie wygasa automatycznie w momencie, gdy dziecko jest pełnoletnie. Jeśli nadal nie może samodzielnie się utrzymać (np. studiujące dziecko, które nie ma możliwości pogodzenia pracy na cały etat z nauką), to rodzice muszą wspierać je finansowo. Z obowiązku łożenia na pełnoletnie dziecko zwolnią się tylko, jeśli:

• dziecko nie dokłada starań, by usamodzielnić się finansowo – np. dziecko może mieć już pracę, ale jej nie szuka albo zaniedbuje swoją naukę na studiach;
• dalsze utrzymanie dziecka wiązałoby się dla rodziców z nadmiernym dla nich uszczerbkiem.

Kiedy rodzice będą płacić alimenty i dlaczego nie tylko po rozwodzie?

Realizacja obowiązku alimentacyjnego rodziców mieszkających razem jest dość oczywista i naturalna. Wspólnie zajmują się oni wychowaniem i opieką nad dzieckiem, wspólnie też zapewniają mu dach nad głową oraz ponoszą rozmaite wydatki na dziecko.

Sytuacja wygląda jednak inaczej, gdy biorą rozwód, decydują się na separację prawną, rozpada się ich związek konkubencki, a także gdy od samego początku żyją osobno. W każdym z tych przypadków dziecko mieszka na stałe z jednym z rodziców i to właśnie ten rodzic w przeważającej mierze realizuje obowiązek alimentacyjny przez sprawowanie pieczy nad dzieckiem, wychowanie i zapewnienie mu dachu nad głową.

Oczywiście drugi rodzic wciąż może być zaangażowany w wychowanie dziecka, jednak jego udział w tym zakresie siłą rzeczy będzie ograniczony. Właśnie dlatego potrzeby dziecka ma zaspokajać głównie poprzez ponoszenie części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego. I to właśnie z takim scenariuszem kojarzone jest zwykle sformułowanie „alimenty na dziecko”.

Ile wynoszą alimenty? Od czego zależy wysokość alimentów na dziecko?

Nie ma żadnej ścisłej tabeli, która wskazywałaby na to, jaka wysokość alimentów kiedy przysługuje dziecku. Zgodnie z przepisami 2 podstawowe czynniki będą mieć wpływ na wysokość alimentów:

1. Usprawiedliwione potrzeby dziecka
2. Możliwości zarobkowe i majątkowe rodzica.

Co więcej, dzieci mają prawo do tzw. równej stopy życiowej z rodzicami. Wysoki standard życia rodziców sprawia więc, że i potrzeby dziecka powinny być zaspokojone w większym stopniu.

Usprawiedliwione potrzeby uprawnionego dziecka

Pierwszym ważnym pytaniem w sprawie o alimenty jest: ile dziecko potrzebuje? By udzielić prawidłowej odpowiedzi, pod uwagę bierze się potrzeby, których zaspokojenie umożliwi dziecku prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy.

Znaczenie będą mieć więc nie tylko podstawowe potrzeby, takie jak koszty edukacji, leczenia, wyżywienia czy utrzymania. Przy ustalaniu kwoty alimentów na dziecko należy uwzględnić także potrzeby kulturowe czy wyjazdy wakacyjne, a także wspomnianą już stopę życiową rodziców.

Co więcej, z uwagi na stan zdrowia dziecka, wiek i wiele innych czynników, potrzeby te z czasem mogą się zmieniać. Przy ustalaniu alimentów trzeba więc brać pod uwagę aktualną sytuację dziecka. Tak samo jak trzeba liczyć się z tym, że z czasem wysokość alimentów będzie można zmienić – tym samym możliwe jest zarówno podwyższenie alimentów, jak i ich obniżenie na przestrzeni kolejnych lat.

Możliwości zarobkowe i majątkowe rodzica

Usprawiedliwione potrzeby dziecka nie są jednak jedynym wyznacznikiem. Może się okazać, że rodzic nie jest w stanie łożyć na dziecko w takim zakresie. Właśnie dlatego wysokość alimentów zależy również od możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do zapłaty. 

Co ważne, znaczenie mają możliwości, a nie to, ile rodzic obecnie zarabia. Liczy się więc to, jaki realnie dochód mógłby wypracować, gdyby w pełni wykorzystywał swoje predyspozycje, wykształcenie i aktualną sytuację.

Celowe rezygnowanie z dobrze płatnej pracy, by nie płacić alimentów na dziecko, nie przyniesie więc rodzicowi zamierzonego efektu. Podstawą do ustalenia odpowiednich alimentów mogłoby być w tym przypadku chociażby porównanie ofert na rynku pracy dla osób o podobnych kwalifikacjach. Tym samym rodzic nie ma co liczyć, że zdoła się wówczas uchronić od ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dzieci.

Dodajmy jeszcze, że ustalając alimenty, należy też wziąć pod uwagę, w jakim zakresie dany rodzic troszczy się o wychowanie i opiekę nad małoletnim dzieckiem.

Jak przygotować pozew o alimenty?

Zacznijmy od tego, że kwestia alimentów na dziecko nie zawsze musi być rozstrzygana w ramach postępowania przed sądem. Równie dobrze zamiast uruchamiać proces o alimenty, można np. zawrzeć umowę, nawet w formie ustnej.

Jeśli jednak rodzice chcą lepiej zabezpieczyć interesy dziecka albo nie są w stanie się porozumieć, to rzeczywiście wystąpienie o alimenty przed sądem może okazać się najlepszym rozwiązaniem. Warto też wiedzieć, że kwestię alimentów można rozstrzygnąć również w ramach postępowania o rozwód lub separację prawną.

Aby wszcząć postępowanie o alimenty, konieczny będzie pozew. Jak dokładnie napisać pozew o alimenty – to temat na zupełnie osobny wpis. W tym miejscu warto więc tylko zaznaczyć, że po pierwsze takie pismo musi spełniać konkretne wymogi formalne, jak choćby oznaczenie sądu i stron, zamieszczenie odpowiedniego tytułu czy wskazanie żądań.

Poza tym duże znaczenie ma argumentacja i dowody na jej poparcie. Rodzic występujący w imieniu dziecka o alimenty, musi z jednej strony wykazać, jakie są potrzeby dziecka oraz że druga strona będzie je w stanie zaspokoić przy swoich możliwościach majątkowych i zarobkowych. Od tych kwestii w dużej mierze zależy, czy dziecko rzeczywiście otrzyma kwotę adekwatną do sytuacji. Stawka jest więc wysoka i nie bez powodu większość rodziców nie chce uzależniać wyniku sprawy od osobistych starań, ale sięga po profesjonalną pomoc adwokata specjalizującego się w sprawach rodzinnych.

FAQ: odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące alimentów na dziecko

Ile wynoszą minimalne alimenty na dziecko?

Nie ma czegoś takiego jak z góry narzucone przez przepisy alimenty minimalnej wysokości. Zawsze znaczenie będzie mieć sytuacja majątkowa i zarobkowa rodzica oraz usprawiedliwione potrzeby dziecka. Sąd będzie brał pod uwagę także zasadę równej stopy życiowej, zgodnie z którą dziecko ma prawo do życia na takim samym poziomie materialnym jak jego rodzice.

Co zrobić, gdy rodzic nie chce płacić alimentów na rzecz dziecka?

Jeśli drugi rodzic uchyla się od płacenia alimentów, możesz zgłosić się do komornika. Teoretycznie już nawet jeden dzień opóźnienia w płatności daje Ci prawo do uruchomienia postępowania egzekucyjnego w oparciu o wyrok zasądzający alimenty z klauzulą wykonalności. Co więcej, od zaległych alimentów możesz naliczać odsetki. Warto też dodać, że uchylanie się od płacenia alimentów jest przestępstwem określonym w artykule 209 § 1 Kodeksu karnego. Jeśli zaległości wynoszą co najmniej 3 miesiące, istnieje możliwość wszczęcia postępowania karnego. Za niealimentację grozi grzywna, kara ograniczenia wolności lub nawet pozbawienia wolności do 1 roku.

Co wpływa na wysokość alimentów?

Wysokość alimentów ustala się w oparciu o usprawiedliwione potrzeby dziecka oraz możliwości majątkowe i zarobkowe rodzica zobowiązanego do łożenia na utrzymanie dziecka. Jednocześnie dzieci mają prawo do tzw. równej stopy życiowej z rodzicami. Oznacza to, że im bardziej zamożny jest rodzic, tym prawdopodobnie zasądzone alimenty będą wyższe.

Do jakiego wieku dziecka trzeba płacić alimenty?

Wbrew pozorom obowiązek alimentacyjny względem dziecka nie wygasa automatycznie po ukończeniu przez dziecko 18. roku życia, a trwa do momentu, gdy nie jest ono w stanie samodzielnie się utrzymać. Znaczenie ma jednak to, czy dorosłe dziecko mogłoby samodzielnie zatroszczyć się o swój byt, a nie czy rzeczywiście to robi. Jeśli więc nie dokłada starań, by dostać pracę i nie studiuje, a przy tym nie ma problemów zdrowotnych uniemożliwiających zatrudnienie, taka sytuacja może być podstawą do uchylenia się od płacenia alimentów.